Otyła jestem po mamie – ile w tym prawdy?

Jedną z wymówek osób otyłych jest dziedziczenie otyłości po rodzicach, dziadkach czy wujostwie. Pewnie zauważyliście tą zależność u niektórych rodzin, gdzie większość osób jest otyła. Czy rzeczywiście osoby są otyłe przez geny? Jak genetyka wpływa na rozwój nadwagi i otyłości?

Najpierw trochę danych statystycznych…

Otyłość występuje już u 25,2 proc. Polaków, a według prognoz w 2025 r. otyłych będzie w naszym kraju 30 proc. mężczyzn i 26 proc. kobiet. Jeszcze więcej Polaków ma nadwagę: aż 68 proc. mężczyzn i 53 proc. kobiet. Otyłość i nadwaga coraz częściej występują wśród dzieci i nastolatków. Aż 44 proc. chłopców i 25 proc. dziewcząt w Polsce ma nadwagę, a odpowiednio 13 proc. i 5 proc z nich jest otyłych.

Z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wynika, że podwyższoną masę ciała ma blisko 2 mld ludzi na świecie; każdego roku odpowiada ona za blisko 3 mln zgonów. W ciągu ostatnich 40 lat populacja osób otyłych zwiększyła się prawie trzykrotnie.

Otyłość jest chorobą!

W 1998 roku WHO, czyli Światowa Organizacja Zdrowia ogłosiła otyłość ogólnoświatową
epidemią. W XXI wieku liczba osób otyłych wyprzedza już liczbę chorych na AIDS
i cierpiących z powodu niedożywienia.

Zapamiętajmy raz na zawsze, że otyłość jest chorobą przewlekłą o złożonym genetyczno-środowiskowym podłożu. Uwarunkowana jest nadmiernym przyrostem tkanki tłuszczowej w ustroju i zwiększeniem masy ciała powyżej normy.

Propagowanie osób otyłych nie jest dobre, tak samo jak wychudzonych modelek. Jedna i druga skrajność nie jest dobra dla zdrowia.

Rodzaje otyłości związane z czynnikami genetycznymi

Czynniki genetyczne warunkują trzy rodzaje otyłości.

Otyłość monogenowa (jednogenowa) spowodowana jest mutacją genów, których produkty
uczestniczą w regulacji apetytu. Dotyczy ona około 3% otyłych. Do tej pory potwierdzono ok. 200 przypadków.

Otyłość monogenową powoduje  mutacja genu leptyny i receptora leptyny. W przypadku mutacji leptyny dostępne jest leczenie syntetyczną leptyną.

Otyłość ta pojawia się już w pierwszych miesiącach życia, szczególnie widoczna jest na tułowiu i kończynach. Osoby cierpiące na otyłość monogenową ciągle poszukują pokarmu, a przy ograniczeniu dostępu do niego, stają się agresywne. Bardzo często otyłości monogenowej towarzyszy niedoczynność tarczycy, brak skoku pokwitania, niska rosłość a także upośledzenie funkcji rozrodczych.

Kolejnym przypadkiem otyłości monogenowej, jest otyłość spowodowana mutacją receptora
melanokortyny (odpowiada za kontrolę apetytu). Jest to najczęstsza postać otyłości jednogenowej. U większości duża masa ciała wiąże się z wzrostem pozatłuszczowej masy ciała i zwiększoną gęstością mineralną kości. Charakteryzuje ją przyspieszone wzrastanie i hiperinsulinemia.

Drugi przykład to zespół monogenowy, czyli mutacja jednego genu powoduje kilka/kilkanaście objawów. Jednym z objawów jest właśnie otyłość, może się także pojawić upośledzenie umysłowe, zaburzenia wzroku, insulinooporność. Przykładem zespołu monogenowego jest zespół Pradera-Williego, wiążący się z niepohamowanym apetytem przy małym zapotrzebowaniu energetycznym. Zespół monogenowy dotyczy około 2% otyłych.

Otyłość wielogenowa nie jest związana z mutacją konkretnego genu, lecz jest wynikiem polimorfizmów (drobnych różnic w kodzie DNA w populacji), które zmieniają funkcje białek. Otyłość wielogenowa występuje najpowszechniej i jest wynikiem interakcji gen-środowisko.

Interakcja gen-środowisko

Nadmierne spożywanie pokarmów (czynnik środowiskowy) prowadzi do nadwagi, a później do otyłości. Predyspozycja do gromadzenia się tkanki tłuszczowej w określonym miejscu ma również podłoże genetyczne. Geny w 40-70% uczestniczą w patogenezie otyłości. Warto pamiętać, że czynniki genetyczne współdziałają z czynnikami środowiskowymi. Czyli mówiąc prościej geny odpowiedzialne za otyłość uaktywniają się, gdy stworzymy im odpowiednie warunki (czyli zaczniemy więcej jeść, mniej się ruszać).

Nie możemy za wszystko obwiniać genetyki

Niestety pozbawię Cię wymówki…

Otyłość spowodowana wyłącznie genetyką jest bardzo rzadkim przypadkiem. Większość społeczeństwa cierpi na otyłość wielogenową, w której bardzo ważną rolę odgrywają czynniki
środowiskowe.

Odziedziczyłaś/eś po swoich rodzicach, dziadkach głównie niezdrowe nawyki żywieniowe, które spowodowały nadmiar tkanki tłuszczowej. Jak już wiesz, tyjemy od nadmiaru spożytych kalorii. W domu zawsze jadło się tłusto i za dużo? Był nieograniczony dostęp do słodyczy i chipsów? Czy to, że sięgasz często po słodycze związane jest z Twoimi genami czy łakomstwem? Czy to, że wolisz spędzać czas przed komputerem niż pójść na rower to też wina genów? Nie sądzę i myślę, że Ty też. Nie neguję tutaj wpływu genetyki na otyłość, ale bądźmy ze sobą szczerzy. To nadmiar kalorii spowodował wzrost masy ciała.

Literatura:

Męczekalski, B., Czyżyk, A., & Warenik-Szymankiewicz, A. (2008). Rola genów w powstawaniu otyłości. Współczesne poglądy, patogeneza, aspekty kliniczne. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 4(1), 27-37.

Barness, L. A., Opitz, J. M., & Gilbert‐Barness, E. (2007). Obesity: genetic, molecular, and environmental aspects. American journal of medical genetics part A, 143(24), 3016-3034.

Locke, A. E., Kahali, B., Berndt, S. I., Justice, A. E., Pers, T. H., Day, F. R., … & Croteau-Chonka, D. C. (2015). Genetic studies of body mass index yield new insights for obesity biology. Nature, 518(7538), 197-206.